تفاسیر فقهی حنفیانتفاسیر فقهی، تفاسیری هستند که مفسّران در آن‌ها تلاش کرده‌اند، آیات الاحکام را تفسیر و تبیین کنند. در این مقاله به تفاسیر فقهی حنفیان اشاره می‌شود. ۱ - معروفترینهاحنفیان نیز تفاسیر متعددی در آیات الاحکام نگاشته‌اند که معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: ۱.۱ - احکام القرآناحکام القرآن اثر جصّاص (م. ۳۷۰ ق.). آیات فقهی قرآن در این تفسیر سه جلدی به ترتیب سور قرآن تفسیر شده‌اند؛ لیکن مؤلف همانند کتب فقه برای یک یا چند آیه عنوانی فقهی برگزیده است. او در تفسیر آیات، گرایش و تعصبی شدید به مذهب و آرای معتزلی از خود نشان داده است. [۱]
التفسیر و المفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۳۸ - ۴۴۱.
وی پس از ذکر آیه به حکم استنباط شده از آن اشاره کرده، سپس با نقل آرای گوناگون به دفاع از دیدگاه‌های فقهی حنفیان می‌پردازد. [۲]
المفسرون، حیاتهم و منهجهم، ص ۱۱۱ - ۱۱۲.
گاه به مباحث کلامی نیز پرداخته، می‌کوشد در تأیید عقیده اعتزالی خود از آیات بهره گیرد. [۳]
المفسرون، حیاتهم و منهجهم، ص ۱۱۲.
[۴]
التفسیر و المفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۴۱ - ۴۴۲.
در تفسیر آیات، افزون بر احکام قابل استنباط از آیه به بسیاری از مسائل فقهی و اخلاقی مورد اختلاف مذاهب نیز اشاره کرده و از این رو تفسیر وی به فقه مقارن نزدیک‌تر است تا به تفسیر فقهی. [۵]
التفسیر و المفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۳۹.
از دیگر ویژگی‌های این تفسیر بهره‌گیری از روایات، اجماع و نکات ادبی فراوان است. گاه به آیات مربوط به قصص نیز برای استنباط احکام شرعی تمسک جسته است. [۶]
جای‌گاه قرآن در استنباط احکام، ص ۸۰ - ۸۳.
۱.۲ - التفسیرات الاحمدیهالتفسیرات الاحمدیة فی آیات الاحکام اثر احمد بن سعید معروف به ملاجیون (م. ۱۱۳۰ ق.). در این تفسیر ۱۵۰ آیه فقهی قرآن بررسی شده‌اند. وی در تفسیر آیات به مباحث اختلافی میان شیعه و اهل سنّت همچون مسائل وضو و متعه نیز پرداخته است. ۲ - فهرست منابعآیات الاحکام تطبیقی، محمد فاکر میبدی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۳ ش؛ الاتقان، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق؛ الاجتهاد فی الشریعة الاسلامیه، القرضاوی، کویت، دارالعلم، ۱۴۱۷ ق؛ احکام القرآن، ابن العربی (م. ۵۴۳ ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ احکام القرآن، الجصاص (م. ۳۷۰ ق.)، به کوشش صدقی محمد، مکة، المکتبة التجاریه؛ احکام القرآن، ابن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ ق.)، به کوشش عبدالغنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۰ ق؛ اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ ق.)، قاهرة، الحلبی و شرکاه، ۱۳۸۸ ق؛ الاسلام عقیدة و شریعه، محمود شلتوت، قاهرة، دارالشروق، ۱۴۱۰ ق؛ الاقتصاد الهادی، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش حسن سعید، تهران، مکتبة جامع چهل ستون، ۱۴۰۰ ق؛ الاکلیل فی استنباط التنزیل، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، به کوشش عامربن علی، جدّة، دارالاندلس الخضراء، ۱۴۲۲ ق؛ الام، الشافعی (م ۲۰۴ ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ ق؛ انوار الاصول، تقریر ابحاث استاد مکارم شیرازی، احمد القدسی، قم، نسل جوان، ۱۴۱۶ ق؛ بحارالانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۳ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تفسیر فقهی قرآن، ج۸، ص۲۹۹. |